Frank Gohlke

Forum BEELDtaal

Soms begint een goed verhaal met iets kleins. Voor Frank Gohlke was dat een writer’s block tijdens zijn studie Engelse literatuur aan Yale. In plaats van woorden koos hij voor beelden.

Eerst met een Super 8-camera, later met een 35mm-fototoestel. Het bleek een stille revolutie, hij vond zijn stem in fotografie, en het landschap werd zijn taal. Gohlke werd al vroeg geïnspireerd door Walker Evans en Paul Caponigro. Zijn pad als academicus vervaagde, en een levenslange fascinatie voor landschappen nam het over: graansilo’s, voortuinen en buitenwijken. Het zijn plekken die we vaak over het hoofd zien, maar in Gohlke’s beelden krijgen ze een eigen, stille kracht.

In Grain Elevators (vanaf 1971) richt Gohlke zijn lens op graansilo’s in het uitgestrekte Amerikaanse landschap. Alledaagse, functionele bouwwerken die vaak over het hoofd worden gezien. Voor Gohlke zijn het stille monumenten van het platteland met tekenen van menselijke aanwezigheid en verandering. Ze staan daar in landschappen die voortdurend in beweging zijn. Elk detail doet ertoe: de schaduwen, de materialen, de plek in het veld. Grain Elevators laat zien dat schoonheid schuilt in het gewone, als je maar goed kijkt.

Een sleutelmoment in zijn carrière kwam in 1975, toen hij deelnam aan de invloedrijke tentoonstelling New Topographics: Photographs of a Man-Altered Landscape. Samen met Robert Adams, Lewis Baltz, Bernd en Hilla Becher, Joe Deal, Nicholas Nixon, John Schott, Stephen Shore en Henry Wessel liet Gohlke zien dat ook door de mens gevormde landschappen waardevolle verhalen vertellen. Deze benadering brak radicaal met de romantische traditie in de fotografie. Geen verheerlijking van de natuur, maar een nuchtere, observerende blik. Toch zag Gohlke wél emotie in die beelden: geen groot gebaar, maar een diepe reflectie op hoe wij het landschap maken, en hoe het ons vormt.

Een van Gohlke’s meest in het oog springende foto's uit de iconische tentoonstelling ‘New Topographics’ (1975) is I’rrigation Canal. Op het eerste gezicht lijkt het een simpel zwart-witbeeld van een kanaal in een dor landschap. Maar wie even blijft kijken, ziet meer. Het door mensen aangelegde irrigatiekanaal snijdt strak door de aarde en onthult hoe wij het landschap stilletjes naar onze hand zetten. Zijn oog valt op details die we meestal over het hoofd zien: de lijnen, sporen en structuren die verraden hoe mens en natuur zich tot elkaar verhouden.

Een ander indrukwekkend project speelde zich af rond Mount St. Helens. Geen dramatische eruptie, maar het stille landschap erna: omgevallen bomen, as, stilte. In die verstilling legt Gohlke iets bloot van de tijd zelf, een soort archeologie van verandering. Hij is geen sensationele verteller, maar een geduldige waarnemer. Zijn serie Ten Minutes in North Texas laat zien hoe zelfs in tien minuten een landschap subtiel kan verschuiven: licht, wind, schaduw. Het is een les in aandachtig kijken.

Gohlke’s fotoserie ‘Mount St. Helens’(1980-’89) is een verkenning van wat er gebeurt nadat er een vulkaanuitbarsting is geweest. Geen vurige explosies of dramatische rookpluimen, maar kale hellingen, omgevallen bomen en landschappen die langzaam proberen zichzelf opnieuw uit te vinden. Gohlke bezocht de plek keer op keer, verspreid over bijna tien jaar, om de veranderingen vast te leggen, langzaam, geduldig en zonder haast. Zijn beelden tonen geen spektakel, maar verstilling. Alsof het landschap zelf even op adem komt. De natuur wordt geen held of slachtoffer, maar een levend systeem dat zich moet herpakken.

‘Ten Minutes in North Texas’ (1995) laat met subtiele kracht zien hoeveel er verandert in tien minuten. In deze serie fotografeerde hij telkens dezelfde plek, met slechts een klein tijdsverschil tussen de opnames. Op het eerste gezicht lijken de foto's bijna identiek. Maar wie beter kijkt, ontdekt hoe licht schuift, een schaduw verschuift of een windvlaag iets verplaatst. Gohlke vraagt ons om stil te staan, écht te kijken, en de tijd de ruimte te geven. Het landschap wordt hier geen decor, maar een levend systeem waarin elk moment uniek is.

Ook in zijn boek Thoughts on Landscape laat Gohlke zien dat fotografie voor hem altijd hand in hand gaat met denken. Hij kijkt niet alleen, hij overweegt, bevraagt en verbindt. Voor hem is een landschap geen plaatje, maar een organisme.

Het boek ‘Thoughts on Landscape ‘verscheen in 2009 en vormt een bijzondere verzameling van zijn essays, lezingen en interviews die hij over een periode van dertig jaar schreef. Gohlke onderzoekt hoe landschappen meer zijn dan een achtergrond, ze zijn het toneel van menselijke keuzes, idealen en geschiedenis. Gohlke schrijft met dezelfde aandacht en precisie als waarmee hij fotografeert. Thoughts on Landscape is een dialoog over hoe wij de wereld om ons heen waarnemen en vormgeven. Het is een interessant boek voor wie wil begrijpen waarom landschapsfotografie ertoe doet, en hoe kijken ook denken is.

Gohlke's werk nodigt uit tot vertraging, tot kijken met nieuwe ogen. En zoals hij zelf zegt: "soms voel je je het meest thuis op plekken waar je je juist ongemakkelijk voelt, omdat daar de echte vragen beginnen."

Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.