Wolfgang Tillmans, geboren in 1968 in Remscheid, Duitsland, vormt met zijn unieke blik een pionier van zijn generatie.
Identiteit, lichaam en cultuur.
Zijn werk omarmt niet alleen fotografie als medium, maar herziet het voortdurend en laat ons telkens opnieuw kijken naar wat beeld kan zijn. Zijn eerste tastbare stap in de fotografie werd gezet met Lacanau (1986), een eenvoudig beeld van zijn eigen been op een strand, en tegelijk een gedurfde stap richting een leven gewijd aan de kunst. Zijn vroege connectie met de opkomende rave scene in Hamburg, waarin hij de rauwe energie en jeugdige vrijzinnigheid vastlegde, maakte zijn werk geliefd in tijdschriften zoals i-D en Prinz. Het waren deze speelse, energieke momenten die hem zouden vormen tot de kunstenaar die hij werd, altijd op zoek naar de grenzen van identiteit, lichaam en cultuur.
Hij was 18, een middelbare scholier op vakantie op een strand in het zuidwesten van Frankrijk, met een geleende camera van zijn moeder. Met zijn favoriete korte broek en T-shirt aan, experimenteerde hij en eindigde met een semi-abstracte compositie van een gebogen lap roze katoen, het kledinglabel in het wit op een zwarte zwembroek, een bruin been bezaaid met zand dat de helft van het frame in beslag nam. “Ik keek naar de oceaan en had een heel sterk gevoel van zijn en dat is misschien wel het uitgangspunt voor al mijn werk. Het is enerzijds niet erg tastbaar of nieuwswaardig, maar het geeft een sterk gevoel van hier en nu.”
Eigen stijl
Tijdens zijn studie aan het Bournemouth & Poole College in Engeland in de vroege jaren ’90, legde Tillmans de fundamenten voor zijn onconventionele tentoonstellingsstijl, waarin hij ongeordende presentaties van oningelijste foto’s aan de galeriemuren hing. Zijn werk in Londen en New York bracht zijn kenmerkende stijl verder tot ontplooiing, variërend van intens persoonlijke momenten tot abstracte visuele poëzie. De dood van zijn geliefde Jochen Klein aan aids in 1997, voegde een melancholische gelaagdheid toe aan zijn werk.
Zijn eerste gepubliceerde foto's waren voor seksuele vrijheid, voortkomend uit "een besef van hoeveel problemen in de wereld ontstaan doordat mensen zich verzetten tegen hun seksualiteit." Nadat hij in 1990 van Duitsland naar Engeland verhuisde om te studeren aan het Bournemouth & Poole College of Art and Design, fotografeerde hij 's avonds laat in clubs, waarbij hij "jongens en meisjes vastlegde die elkaar op de dansvloer betastten." Hij publiceerde foto's van feestvierders die onder invloed waren van MDMA in onafhankelijke tijdschriften zoals het in Londen gevestigde i-D. "Het was een revolutionair moment, dat levens veranderde en het perspectief van hoe mensen zich in een nachtclub horen te gedragen," legde Tillmans uit. Hij blijft deelnemen aan de clubscene en heeft af en toe een bijbaan als DJ en muzikant.
Onderzoeken van het medium
In zijn werk leeft een constante spanning tussen tedere kwetsbaarheid en scherpe sociale reflectie. Zijn beelden zijn geen simpele portretten; zij vangen een bredere wereld van afwijkende culturen, alternatieve levenswijzen en gedurfde identiteitsvragen. Zo onderzoekt hij in werken als Silver, Lighter en Freischwimmer de grenzen van fotografie zelf, door de fysieke en conceptuele kant van het medium te onderzoeken.
Nadat hij in 1992 zijn eerste film verwerkingsmachine had gekocht zag Tillmans, terwijl hij hem schoonmaakte met water, een restje zilveroxide slush. Hij haalde er papier doorheen en creëerde glinsterende abstracties: de eerste van zijn “Silver”-serie, met inmiddels meer dan 200 exemplaren.. Hij heeft het idee om met opzet fouten te maken en te zien wat eruit komt.
In 1992 kleedde hij voor i-D zijn goede vrienden en Londense huisgenoten Lutz Huelle en Alexandra Bircken in overtollige designer- en tweedehandskleding en fotografeerde ze in een park, waarbij ze soms naar elkaars geslachtsdelen staarden of elkaars geslachtsdelen vasthielden. In de meest opvallende afbeelding uit die sequentie liet hij ze naakt onder hun utilitaire bovenkleding in een boom klimmen. "We wilden een open relatie laten zien, zonder angst," zei Tillmans. Het was het tegenovergestelde van klassieke modereportages: dit waren aantrekkelijke maar doorsnee ogende mensen op onopvallende plekken. Ze zagen er speels uit, niet kunstmatig. Seksueel, niet glamoureus. Het was een flitsnieuwsbericht van en voor een nieuwe generatie.
In “Soldiers: The Nineties,” een serie die hij in 1999 afrondde, reproduceerde hij foto’s van mannen in militaire uniformen die hij vaak in kranten had zien verschijnen, ook al waren de jaren ’90 zogenaamd een periode van vrede. In tegenstelling tot Richard Prince, Sherrie Levine en andere toe-eigeningskunstenaars van de postmodernistische Pictures Generation, was hij minder geïnteresseerd in auteurschap en originaliteit en meer geïntrigeerd door de politieke en erotische kracht van een publiekelijk verspreid beeld.
Al meer dan twee decennia werkt hij ook aan “Freischwimmer,” beelden die hij zonder camera creëert. Hij beweegt wisselende lichtbronnen over lichtgevoelig papier dat hij heeft blootgesteld aan gekleurd licht; de abstracte beelden zijn gefileerd met krasserige markeringen en geschaduwd om waterige dieptes te suggereren.
Tillmans werd getest en ontdekte dat hij hiv-positief was. Hij begon met antiretrovirale therapie en bewaarde de pillendoosjes nadat hij ze had leeggemaakt. "Ik was gefascineerd door de specificiteit van deze pillen, dat deze witte of beige voorwerpen materialen bevatten die zo specifiek gericht waren op de cellen van mijn lichaam," legde hij uit. Hij dacht er niet aan om de doosjes in een kunstwerk te gebruiken, totdat hij ze op een dag eruit haalde en op een tafel zette. "En toen ik ze weer inpakte, dacht ik: het is veel beter om ze in de doos te fotograferen. Door het de titel ’17 year supply te geven’, ontstaat de illusie van volume." Hij stelde de foto het jaar daarop tentoon. "Ik zag dat mijn naam op de flesjes stond," zei hij. "Ik had ervoor kunnen kiezen om het eraf te halen, maar op dat moment, in 2015, was de vraag of het verdedigbaar zou zijn voor iemand in mijn positie om geheim te blijven. Het ging echt ook over moderne geneeskunde en niet alleen over hiv-medicijnen. Het is niet alleen mijn persoonlijke situatie. Ik denk dat het hallelujah is voor deze moderne chemie.”
Inspiratiebron
Tillmans’ fotografie is een filosofische uitnodiging tot reflectie, een ruimte waar identiteit, vergankelijkheid en het leven in al zijn complexiteit de hoofdrol spelen. Door zijn gedurfde aanpak en zijn vermogen om urgente maatschappelijke thema’s aan te kaarten, heeft hij niet alleen zijn stempel gedrukt op de hedendaagse kunst, maar ook een blijvende inspiratiebron gecreëerd voor toekomstige generaties.
Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.
