In een tijd waarin beelden van conflict en migratie vaak worden gepresenteerd als documenten, grafieken, cijfers of helikopterperspectieven, laat Richard Mosse een andere manier zien.
Hij gebruikt technologie, kleur en perspectief om betrokkenheid te vergroten en om het onzichtbare voelbaar te maken. Zijn werk schokt niet met geweld, maar met contrast. Het roept niet alleen compassie, maar reflectie.
Met zijn serie Infra (2010–2011) fotografeerde Mosse de burgeroorlog in Oost-Congo met een bijzondere militaire infraroodfilm, oorspronkelijk bedoeld om camouflage zichtbaar te maken. Daardoor kleuren jungles felroze, soldaten paars en het landschap bijna buitenaards. Die esthetische schoonheid botst frontaal met de gruwel van oorlog. Mosse gebruikt juist dat spanningsveld om vragen op te roepen: mag oorlog mooi zijn? Wat is waarheid in fotografie? Door een technologie van controle om te keren tot een middel van verbeelding, toont hij dat documentaire beelden nooit neutraal zijn. Infra laat niet zien wat er gebeurt, maar onderzoekt hoe we zien.
De beelden zijn spookachtig, betoverend en verontrustend tegelijk. Mensen en landschappen lijken als geesten en oorlog wordt zichtbaar in een spectrum dat wij niet kennen. Mosse filmde in Oost-Congo met een militaire warmtecamera die niet licht, maar hitte registreert. Zo toont hij oorlog waarin lichamen opgloeien in landschappen. De techniek, bedoeld om te richten en te doden, wordt bij Mosse een middel om het onzichtbare zichtbaar te maken. De installatie, geprojecteerd op zes schermen tegelijk, omringt de toeschouwer. Er is geen begin of einde, geen lineair verhaal. Alleen de ervaring van kijken, en de vraag wat dat eigenlijk betekent. Mosse toont geen verslag, maar een zintuiglijke meditatie over lijden, schoonheid en zichtbaarheid. Militaire technologie wordt een instrument van empathie.
Documentaire en kunst
Mosse’s fotografie beweegt zich op het snijvlak van documentaire en kunst. Hij werkt met film of apparatuur bedoeld voor militaire of surveillance technologie, zoals infraroodfilm (Kodak Aerochrome) of thermische camera’s om scènes van crises te laten zien. Hij gebruikt ze niet om exotisch of sensationeel te zijn maar hij keert de rollen om; wat bedoeld was om te verbergen of te bewaken, legt hij bloot. De camera wordt niet ingezet om afstand te scheppen, maar om ons uit te dagen te kijken, en te ervaren.
Met een militaire thermische camera, vergelijkbaar met die uit The Enclave, maar met een veel hogere resolutie registreert Mosse niet licht maar warmte. Zo legt hij vluchtelingenroutes vast van het Midden-Oosten tot Europa: kampen, grenzen, boten, alles in spookachtige tonen van hitte en kou. Mensen verschijnen niet als individuen, maar als gloed, als aanwezigheid. Heat Maps zet de grenzen tussen technologie, journalistiek en kunst op scherp. Mosse gebruikt het instrument van controle om empathie op te wekken, en confronteert de kijker met de vraag wie gezien mag worden en wie niet. De serie is zo een zintuiglijk en moreel onderzoek naar zichtbaarheid, macht en menselijkheid.
Roze tinten
Kleur speelt een cruciale rol in Mosse’s beelden. In een aantal van zijn series verschijnt oorlog in speelse roze tinten. In Heat Maps worden vluchtelingenkampen gepresenteerd in nachtschermen van licht en warmte, silhouetten getekend door technologie. De kleuren vormen een brug tussen schoonheid en tragedie, tussen zichtbare en onzichtbare realiteit. Daarnaast zoomt Mosse in op ruimte en perspectief. Hij laat je zien dat een vluchtelingenkamp niet alleen een kaartje op een wereldkaart is, maar een plek van wachten, zoeken, lijden en hopen.
Tristes Tropiques richt zich op het Amazonegebied en gebruikt Mosse multispectrale luchtfotografie om de ecologische vernietiging van het Braziliaanse regenwoud vast te leggen. Met technologieën die meestal in militaire of wetenschappelijke contexten worden gebruikt, registreert Mosse subtiele veranderingen in vegetatie, bodem en water die anders onzichtbaar blijven, zoals illegale mijnbouw, branden en ontbossing. De beelden tonen het woud in vreemde, verzadigde kleuren, waardoor het landschap zowel poëtisch als verontrustend aanvoelt. Deze vervreemding dwingt de kijker langer te kijken en stil te staan bij de schaal en ernst van de ecologische crisis. Het werk is daarmee niet alleen visueel indrukwekkend, maar ook een vorm van activistische kunst, die complexe milieuproblemen zichtbaar maakt en de ethiek van waarneming onderzoekt. (zie ook Edward Burtynsky)
Broken Spectre (2018–2022) is Richard Mosse’s meest ambitieuze werk tot nu toe. Deze vierkanaals video-installatie documenteert de ecologische verwoesting van het Braziliaanse Amazonegebied met behulp van militaire infraroodtechnologie. Het resultaat is een visueel overweldigende ervaring die de kijker confronteert met de schaal en intensiteit van de vernietiging. De installatie bestaat uit een 74 minuten durende video in 4K-resolutie, gepresenteerd op vier schermen met een 12.2 surround-geluidssysteem. De beelden variëren van luchtfoto’s van uitgestrekte ontboste gebieden tot close-ups van flora en fauna, vastgelegd in infraroodlicht. De soundtrack, gecomponeerd door Ben Frost (een muzikant, componist, muziekproducent, geluidsontwerper en regisseur), versterkt de ervaring met diepe, ritmische geluiden die de ernst van de crisis voelbaar maken. Broken Spectre heeft wereldwijd aandacht getrokken vanwege zijn krachtige visuele impact en de manier waarop het de ecologische crisis in het Amazonegebied onder de aandacht brengt.
Ongemak, inzicht en verwachting
De fotografie van Mosse is meer dan een verslag, het is een ervaring van ongemak, maar ook van inzicht en verwachting. Het nodigt ons uit om te onderzoeken en confronteren ons met onze eigen rol als toeschouwer. Richard Mosse laat zien dat het wezenlijke in fotografie niet alleen ligt in wat je laat zien, maar hoe je het laat zien. Dat schoonheid en ethiek geen tegengestelden hoeven te zijn.
Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.
