Michael Schmidt werd in 1945 in Berlijn geboren, een stad die nog altijd trilde van de echo’s van de Tweede Wereldoorlog.
Levenswerk
Het was een plek die zijn leven en werk diepgaand zou tekenen. Zijn jeugd bracht hem deels in Oost-Duitsland door, maar nog vóór de Muur in 1961 werd gebouwd, keerde hij terug naar West-Berlijn. In 1965 begon hij te fotograferen, zonder opleiding of plan, gewoon uit nieuwsgierigheid. Wat begon als een persoonlijke ontdekkingstocht, groeide uit tot een levenswerk dat de fotografie in Duitsland én daarbuiten blijvend zou veranderen.
Werkstatt für Fotografie
In 1976 richtte hij de ‘Werkstatt für Fotografie’ op, een school die een cruciale rol zou spelen in de ontwikkeling van de fotografie cultuur in Berlijn. Schmidt nodigde internationale fotografen uit, zoals Robert Adams, Lewis Baltz, Larry Clark, William Eggleston, Robert Frank, John Gossage en Stephen Shore, waardoor de Duitse hoofdstad een bruisend knooppunt werd voor ideeën en experiment. Het was een plek waar Europese en Amerikaanse fotografie elkaar ontmoetten, en waar Schmidt zijn eigen visie verder verscherpte.
Op 3 september 1976 opende in Berlijn, pal naast Checkpoint Charlie, de legendarische Werkstatt für Fotografie. Schmidt schiep een experimentele plek waar fotografie niet alleen werd geleerd, maar vooral gedeeld, bevraagd en vernieuwd. De aanpak, die zich richtte op het verkennen van hedendaagse fotografie, was uniek en zorgde al snel voor een beter begrip van fotografie als zelfstandige kunstvorm. Tien jaar later sloot de Werkstatt haar deuren, en verdween langzaam uit het collectieve geheugen. Toch liet dit decennium diepe sporen na. De Werkstatt groeide uit tot een van de meest invloedrijke fotografie-opleidingen van Duitsland en werd een bruisend knooppunt waar Europese en Amerikaanse stromingen elkaar ontmoetten. Schmidts wens om betekenis te krijgen buiten Berlijn, ging in die jaren alsnog in vervulling.
Autodidact
Schmidt ontwikkelde zichzelf als autodidact. Zijn vroege foto’s, sobere stadsgezichten en portretten, toonden al zijn instinct voor het beeld. Maar wat hem echt onderscheidde, was zijn scherpe blik op Berlijn. Voor hem was de stad geen decor, maar een levend organisme dat voortdurend veranderde, vol tegenstellingen, verhalen en littekens. “Ik zou ook ergens anders foto’s kunnen maken,” zei hij eens, “maar ik zou niet weten waarom."
‘Berlin-Wedding’ (1976–78) was Schmidts eerste grote doorbraak. In deze serie legde hij het Berlijnse district Wedding vast in subtiele grijstinten die een wereld oproepen waar zwart en wit nauwelijks bestaan. Zijn beelden tonen straten, gebouwen en bewoners met een strakke, afstandelijke blik. Toch schuilt er in die schijnbare objectiviteit een diepe gevoeligheid: de portretten en stadsgezichten ademen een stille melancholie en roepen vragen op over hoe een stad zichzelf weerspiegelt. Met Berlin-Wedding ontwikkelde Schmidt een fotografische taal die balanceert tussen documentaire precisie en persoonlijke interpretatie. Hij verschoof van registreren naar vertellen, en maakte van fotografie een essayistische vorm. Daarmee droeg hij bij aan de opkomst van de “Autoren fotografie”, waarin fotografen hun eigen visie en stem centraal stellen. Dit project werd zo niet alleen een intiem portret van een wijk, maar ook een mijlpaal die de richting van de Duitse fotografie blijvend heeft beïnvloed.
Documentair en poëtisch
Zijn grote doorbraak kwam met series als Berlin-Wedding (1976-78) en Berlin nach 1945 (1980). Deze projecten lieten zien hoe hij een wereld wist te scheppen die tegelijk documentair en poëtisch was. Schmidt koos bewust voor zwart-wit, omdat hij kleur afleidend vond en zo beelden kon creëren die neutraal waren en ruimte boden voor eigen interpretatie.
‘Berlin nach 1945’ documenteert de stad en haar inwoners na de Tweede Wereldoorlog. Schmidt combineert een documentaire benadering met een poëtische gevoeligheid, waardoor de verwoeste stad en haar herstellende samenleving zowel rauw als menselijk worden weergegeven. De serie legt de nadruk op alledaagse scènes: straten, gebouwen, en mensen die hun leven weer opbouwen. Door zijn zwart-witfotografie ontstaat een tijdloze sfeer, die de complexiteit en ambiguïteit van de naoorlogse ervaring weerspiegelt. Schmidt vermijdt sentiment, maar roept juist introspectie op; zijn beelden dwingen de kijker stil te staan bij de littekens van de stad en de veerkracht van haar bewoners. De serie is documentair en heeft een esthetische diepgang.
Invloedrijk
In de jaren tachtig en negentig maakte hij zijn meest invloedrijke werken. Waffenruhe (1985-87), getoond in Berlijn en later in het MoMA in New York, bracht de spanning en vervreemding van West-Berlijn vlak voor de val van de Muur indringend in beeld. Het waren stille, soms onheilspellende fragmenten: een omwonden boom, een verlaten knuffelbeest of portretten vol melancholie.
‘Waffenruhe’ (Staakt het vuren 1987) is een intieme en tegelijkertijd afstandelijke blik op West-Berlijn in de jaren vlak voor de val van de Muur. In deze serie legt Schmidt niet alleen de fysieke omgeving vast, maar ook de psychologische en sociale atmosfeer van een stad die wordt gevormd door politieke verdeeldheid. Zijn zwart-witfotografie versterkt de verstilde, soms dreigende sfeer, waarin alledaagse objecten en stadsgezichten geladen zijn met betekenis. Schmidt combineert stedelijke landschappen met menselijke portretten, waardoor een gevoel van introspectie ontstaat. Waffenruhe gaat over isolatie, politieke spanning en menselijke kwetsbaarheid. Het boek geldt als een mijlpaal in de Duitse fotografie.
Na de hereniging van Duitsland werkte hij aan Ein-heit (1991-94), zijn meest ambitieuze project. Met 163 foto’s, deels eigen werk, deels hergebruikte beelden uit kranten en archieven, onderzocht hij hoe een samenleving zichzelf herinnert en vergeet. Schmidt presenteerde de Duitse geschiedenis niet als een rechte lijn, maar als een web van gelijktijdige verhalen. Hij liet het aan de kijker over te bepalen of een beeld in Oost of West was gemaakt, vóór of ná de Muur. Ein-heit laat de complexiteit van een herenigd Duitsland zien, waarin grenzen tussen Oost en West, verleden en heden vervagen.
Fotograaf van doodlopende wegen
Schmidt noemde zichzelf eens een “fotograaf van doodlopende wegen”. Hij zocht geen makkelijke antwoorden, maar liet juist de complexiteit van het leven zien. Zijn invloed was groot: in 1996 kreeg hij als eerste Duitse fotograaf een solotentoonstelling in het MoMA, en in 2010 volgde een groot overzicht in München.
Michael Schmidt overleed in 2014, maar zijn werk blijft bestaan als spiegel van een stad, een land en de kracht van fotografie.
Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.
