Combing for Ice and Jade van de Chinese fotograaf Kurt Tong is een uitzonderlijk interessant project.
Liefdesbrief aan zijn oppas
Het concept van Tong is zeer persoonlijk: het gaat over zijn kindertijd. Door gebrek aan fotografisch materiaal weet hij er toch een subtiel gevoelig en sterk verhaal van te maken. Tong (1977) leeft en werkt in Hongkong. Hij was de jongste in een gezin met 4 kinderen en heeft mooie herinneringen aan zijn kindertijd. Zijn project Combing for Ice and Jade is een liefdesbrief aan zijn oppas, de 91-jarige Mak, die bijna 40 jaar lang voor hun gezin werkte.
Comb Sisters
Mak was als een moeder voor hem, maar wie was deze vrouw die hem zo liefdevol verzorgde toen hij opgroeide? In China bestonden in die tijd de zogenaamde Comb Sisters. Hun geschiedenis begint eind 19e eeuw, waar tal van vrouwen, dankzij de zijdehandel in het zuiden van China, financieel onafhankelijk werden. Velen zouden hun haar in een lange vlecht dragen om hun autonomie te symboliseren.
Toen het Chinese imperialisme begon af te brokkelen en de instabiliteit zich verspreidde, namen sommige vrouwen het initiatief om permanent de onafhankelijkheid als Comb Sister aan te nemen. Velen kozen voor het werk als nanny of als huishoudelijke hulp. Ze legden een gelofte van kuisheid af en verklaarden zich vrij van verplichtingen jegens hun ouders.
Lange vlecht
Ze droegen voortaan hun haar in een lange vlecht en kleedden zich in een lichtgekleurde tuniek en donkere broek. De naam Comb Sister komt van de ‘kam-ceremonie’, waarbij ze een bad namen van moerbeibladeren, terwijl een medezuster hun haar kamde en vlechtte. Op vroege leeftijd werd Mak de belangrijkste verzorgster van haar broers en zussen.
Omdat zij niet gedwongen wilde worden uitgehuwelijkt, vertrok ze op haar twintigste naar Hongkong. Ze werd een Comb Sister en ze zou de komende 55 jaar voor twee gezinnen gaan werken. Ze ondersteunde wel haar neven en nichten, maar het contact met haar ouderlijk huis had zij als Comb Sister definitief verbroken.
Om Mak’s verhaal te vertellen begon Kurt Tong foto’s uit zijn eigen familiearchief te verzamelen. Hij merkte op dat Mak op de foto’s uit de albums een figurantenrol vertolkte. Ze was meestal een ongemakkelijke aanwezigheid, maar naarmate de tijd verstreek, werd zij steeds belangrijker voor de familie. Aan het eind voelde ze zelf als familie en dat zie je ook op de foto’s.
Sobere levensstijl
Mak hield er een extreem sobere levensstijl op na. Ze had in haar leven acht foto’s van zichzelf en dat waren niet meer dan een soort van pasfoto’s. Deze acht foto’s en Tong’s familiealbums waren het bronmateriaal. Tong startte met Mak een samenwerkingsproject wat zeven jaar zou duren en resulteerde tot een bloedstollend mooi boek en internationale tentoonstellingen.
Je merkt al dat dit stuk autobiografie van Tong’s kinderjaren meteen ook zijn intentie is van waaruit hij vertrekt. Een dergelijk ‘dicht op de huid’-project kent obstakels: je hebt over jouw eigen jeugd altijd blinde vlekken en ook is het lastig om objectief te blijven en niet te worden meegenomen door je eigen emoties. Tong heeft dit proces sterk in de hand en laat een ware kunstenaar zien.
Typologie
Zoals eerder aangegeven werkt hij met zijn familiearchief en de acht pasfoto’s van Mak. In het tijdsproces vinden zij foto’s uit Mak’s resterende familiebanden en maakt Tong nieuwe foto’s. Hij portretteert haar en registreert alles wat zij bezit. Er komt een typologie van haar twaalf tunieken en ook graven hij en Mak naar Chinese vrouwenbladen die zo’n zes decennia van culturele, maatschappelijke en politieke verwijzingen laten zien naar Mak's levensfilosofie.
Landschappen en uitsneden
Ook fotografeert Tong landschappen en hij maakt uitsneden. Maar wat bij de tentoonstelling meteen opvalt, zijn de compilaties. Tong heeft de foto’s van de objecten van Mak op de gezichten geplaatst van de gezinsleden uit zijn familiealbum. Hiermee geeft hij een uiterst subtiel signaal af. Er ontstaat nu een onherroepelijke verbinding tussen zijn oppas en het gezin. De betekenis van de oude familiefoto beweegt zich van een plaatje naar een beeld van cultuur, geschiedenis en identiteit.
Het is bijzonder leerzaam om te zien hoe iemand een goede oplossing verzint om dit via beeld te kunnen communiceren. Probeer ook hier eens bij stil te staan en je voor te stellen hoe jij dit gedaan zou hebben? Daar zit de uitdaging.
Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.
