"Winogrands werk had een krachtige en onderscheidende autoriteit. De nerveuze, manische, bijna chaotische kwaliteit was een passende formulering van een levensgevoel dat ergens balanceerde tussen dierlijke opgewektheid en de vrees voor morele rampspoed." John Szarkowski (curator van het Museum of Modern Art in New York)
Diane Arbus en Lee Friedlander
Geboren in The Bronx, maakte Winogrand veel van zijn bekendste werk in Manhattan tijdens de jaren zestig. Zowel inhoudelijk als door zijn artistieke stijl werd hij naast Diane Arbus en Lee Friedlander één van de belangrijkste stemmen van het decennium. Winogrand was via omzwervingen in de fotojournalistiek beland maar dat beviel hem niet zo en daarbij had het zijn grootste tijd gehad. In 1955 doorkruiste hij de Verenigde Staten en ontdekte het boek American Photographs van Walker Evans.
In deze foto uit 1955 zien we een dansend stel in een chique New Yorkse nachtclub. De uitsnede is krap, bijna benauwend. De vrouw klampt zich met perfect gelakte nagels, bijna klauwachtig, vast aan de schouder van haar danspartner. Haar mond staat wijd open, misschien van het lachen, misschien iets anders. Het resultaat is een beeld dat tegelijk uitbundig en verontrustend is. Amerika vierde in die tijd feest; de oorlog was voorbij, de economie bloeide. Tijdschriften als Life wilden vooral blije gezichten zien. Winogrand speelde het spel mee, maar zijn werk zat vol kleine barstjes, momenten van twijfel in de façade. Deze foto markeert een omslag: Winogrand begon fotografie steeds meer als kunstvorm te benaderen. Rommelig, intens en echt.
John Szarkowski
Het inspireerde hem om in zijn werk autonoom verder te gaan en kwam in contact met John Szarkowski van het Museum of Modern Art in New York. Szarkowski onderkende het talent van Winogrand en stelde hem in staat te kunnen werken onder een aantal Guggenheimbeurzen in 1964, 1968 en 1978. Hoewel Winogrand wordt beschouwd als een van de grootste fotografen van de 20ste eeuw, zijn totale hoeveelheid werk en invloed op het medium blijft onvoldoende onderzocht.
Hand Feeding Elephant Trunk, Zoo (1963) is een van de opvallende beelden uit Winogrands eerste boek ‘The Animals’. De foto is genomen in de Central Park Zoo in New York en laat alleen een slurf zien die zich uitstrekt naar een hand vol pinda’s. Geen gezicht, geen lichaam, alleen het gebaar. Door deze bewuste uitsnede laat Winogrand zijn kenmerkende stijl zien: observerend, verrassend en vaak met een knipoog. De foto roept zelfs associaties op met Michelangelo’s Schepping van de Mens, waarin twee handen elkaar nét niet raken. Alleen is het hier geen goddelijke vonk die wordt overgedragen, maar een pinda. Toch zit er ook iets schrijnends in. De muur tussen mens en dier benadrukt afstand. De olifant leeft in gevangenschap, afhankelijk van menselijke goedheid. Misschien wel een spiegel van troosteloosheid; betonnen kooien, verveelde dieren en zielloze bezoekers. En precies daarom blijft deze foto hangen; vriendelijk van toon, maar scherp van inhoud.
Angsten, geweten en verlangens
Hij was enorm productief, maar het bewerken en afdrukken van zijn werk stelde hij grotendeels uit. Het fotograferen zelf gaf hem veel meer voldoening dan zijn fotoprints, boeken en tentoonstellingen. Na zijn plotselinge dood op de leeftijd van 56 jaar, liet hij een enorme schat aan ongezien materiaal achter. Winogrand liet zich in zijn werk altijd leiden door zijn angsten, geweten en verlangens. Je voelt overduidelijk zijn aanwezigheid in zijn fotografie.
Zoals veel van zijn collega's graag onzichtbaar bleven, schuwde Winogrand niet echt de confrontatie met zichzelf, noch zijn onderwerp. Je voelt iets onbepaalds in zijn beelden en je vraagt je af wat er meteen na het maken van deze foto uit 1969 in New York is gebeurt? Deze kracht maakte hem uniek, er is geen tweede te vinden is in de geschiedenis van het medium. Of zoals hij het zelf zei: "I photograph to see what the world looks like in photographs."
Rommelige onverwachte momenten
Winogrand was een fotograaf die het dagelijks leven in Amerika op een heel eigen manier vastlegde. In plaats van nette, gepolijste plaatjes koos hij voor rommelige, onverwachte momenten, alsof hij midden in het leven viel met zijn camera. Zijn foto's lijken soms willekeurig, scheef en haastig gemaakt. Maar achter die ogenschijnlijke chaos schuilt een heel scherp oog voor detail, timing en betekenis. Winogrand wilde de rauwe werkelijkheid tonen, niet het gepolijste ideaalbeeld dat je in tijdschriften zag.
We zien we een groep mensen dicht op elkaar, maar ieder volledig in z’n eigen wereld. Links praat een man aandachtig met een vrouw, die heftig gebaart met haar hand. Naast hen fluisteren twee meisjes stiekem, terwijl een derde haar hoofd zachtjes laat rusten op haar vriendin. Verderop tuurt een vrouw onder haar zonnebril door, terwijl haar buurman verdiept is in zijn krant, compleet onbewust van het leven naast hem. Deze foto werd gemaakt tijdens de Wereldtentoonstelling in New York, 1964, een tijd van hoop, maar ook van spanningen. Terwijl de media een zonnige toekomst schetsten, voelde Winogrand juist dat er iets schuurt. Hij vond dat fotografie niet het perfecte plaatje moest tonen, maar juist de complexiteit van het echte leven. En dat zie je hier; een mix van afstand, connectie, geheimen en stilte. Een momentopname vol kleine verhalen die samen iets groters vertellen.
Snapshot-esthetiek
Hij fotografeerde mensen op straat, vaak zonder dat ze het doorhadden. Met zijn camera op borsthoogte, altijd klaar om af te drukken, ving hij spontane situaties waarin mensen zich onbewust blootgaven. Een schouderophaal, een frons, een lach, elk moment kon betekenisvol zijn. Deze stijl werd later bekend als de 'snapshot-esthetiek', hoewel Winogrand daar zelf een hekel aan had. Hij vond zijn manier van werken niet nonchalant, maar juist doelbewust.
In Central Park Zoo (1967) houdt een jong interraciaal stel elk een chimpansee vast, beide apen zijn gekleed als mensen. Het stel zelf is keurig gekleed, alsof ze weten dat ze bekeken worden. Winogrand is ook zichtbaar, zijn schaduw valt over de borst van de man, een subtiele handtekening van de fotograaf zelf. De foto is gemaakt in de jaren ’60, midden in de burgerrechtenbeweging. Een interraciaal stel met ‘verklede’ chimpansees roept spanning op, zeker in een tijd waarin gemengde relaties vol maatschappelijke vooroordelen zaten. Toch is de toon van de foto niet zwaar of belerend. De gezichten van het stel blijven neutraal, haast ondoorgrondelijk. Winogrand wilde geen verhaal vertellen, zei hij zelf. Hij toonde alleen hoe iets eruitziet voor een camera. Wat we precies zien? Een moment. Een vreemde, poëtische botsing van liefde, dierentuin, mode, ras en nieuwsgierigheid, vol nuance en zonder uitleg.
Hoe dingen eruitzien voor een camera
Winogrand hield ervan om verwarring te zaaien. Zijn foto's laten de kijker gissen. Hij wilde laten zien hoe dingen eruitzien voor een camera, en die blik is vaak confronterend. Zijn onderwerpen zijn soms grappig, soms ongemakkelijk, soms ronduit absurd. Juist dat maakt zijn werk zo krachtig: het voelt eerlijk en levendig, zoals het echte leven.
Doorbraak
In de jaren zestig brak hij echt door, met foto's die botsten met de glimmende Amerikaanse droom. In plaats van blije gezinnen en nette buurten, liet hij de spanningen van die tijd zien: protesten, ongelijkheid, verwarring en chaos. Winogrand schuwde maatschappelijke thema’s niet, maar bracht ze met subtiele humor en ironie. Zo daagde hij de kijker uit om dieper te kijken dan de eerste indruk.
Winogrand vond vrouwen fascinerend, niet om hun uiterlijk, maar om hun houding en energie. “Ik reageer op hoe ze staan en bewegen,” zei hij ooit. In deze foto uit 1969 in Los Angeles zit een man in een rolstoel onderuitgezakt, een beker tussen zijn knieën. Drie vrouwen naderen. De voorste wijkt net iets uit, haar blik strak vooruit. De anderen passen subtiel hun pas aan, als lichtbundels die elkaars pad vermijden. Een vrouw bij de bushalte staat met haar rug naar de camera, hand in de zij, ogenschijnlijk ongeïnteresseerd. Rechts zit een jongen op een bankje, voeten bungelend, nieuwsgierig starend naar de man. Alles speelt zich af op de Hollywood Walk of Fame – een ster zonder naam glinstert onder hun voeten. Winogrand hield ervan om regels op hun kop te zetten. Hij kantelde zijn camera bewust, waardoor details oplichten en patronen, zoals kapsels en boomvormen, speels met elkaar rijmen.
Archief
Zijn invloed is enorm. Hij liet zien dat fotografie niet alleen een manier is om de wereld vast te leggen, maar ook om vragen te stellen. Wat zie je? Wat denk je te zien? En wat laat je liever weg? Winogrands leven eindigde onverwachts in 1984, maar zijn werk leeft voort. Zijn archief bestaat uit tienduizenden foto’s – veel daarvan zag hij zelf nooit terug. Toch blijft zijn blik voelbaar: nieuwsgierig, scherp, en altijd op zoek naar dat ene moment waarop het leven zich even niet verstopt.
Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.
