Rineke Dijkstra (Sittard, 1959), gevestigd in Amsterdam, is een internationaal befaamde fotograaf die met haar ingetogen en diepgaande portretreeksen het wezen van menselijkheid verkent.
Strandportretten
Ze brak door met de serie ‘Strandportretten’, waarin sobere, frontale beelden van jongeren op stranden in onder meer de Verenigde Staten, Nederland en Polen hun subtiele overgang tussen kindertijd en volwassenheid laten vastleggen. Deze portretten tonen hoe houding en blik de kwetsbare zoektocht naar identiteit en de innerlijke eenzaamheid van de adolescent verraden. Door haar consistente belichting en gekozen standpunten krijgen deze jongeren een monumentale, haast tijdloze uitstraling die ze boven hun eigen moment verheft.
Rineke Dijkstra vangt in haar beroemde strandportretten het moment waarop een pose zich vormt of juist vervaagt. De foto’s onthullen de onzekerheid van adolescentie, het wankele evenwicht tussen kinderlijkheid en volwassenheid. De sobere omgeving en het gebruik van invulflits geven deze portretten een bijna monumentale kwaliteit. Ze werkt met een grootformaat camera, waarvoor een lange belichtingstijd nodig is en waarbij de modellen hun houding moeten handhaven, wat tot op zekere hoogte de soms ongemakkelijke houding van het model kan verklaren. De foto is van een Pools meisje, die wereldwijd bekendheid verwierf. Ze staat lichtjes scheef ten opzichte van de horizon en vult het beeld scherp en imposant, wat uitnodigt tot observeren. We dwalen langs details zoals het losse haar, de natte vlek op het badpak, en het gedraaide schouderbandje. In deze foto zien we niet alleen een meisje, maar ook culturele en persoonlijke associaties, wat het beeld een universele, bijna tijdloze betekenis meegeeft. Net als Botticelli's meesterwerk Birth of Venus, rijst ze op tussen de oceaan en de aarde en wordt ze het 90's van de individuele evolutie.
Kracht als de breekbaarheid
In de jaren negentig onderzocht Dijkstra situaties die doordrenkt zijn van emotionele intensiteit. Zo fotografeerde zij vrouwen net na de bevalling en stierenvechters vlak na hun gevecht. Momenten die zowel de kracht als de breekbaarheid van de menselijke natuur blootleggen. Haar stijl legt de poëzie van het alledaagse vast zonder de ware emotie uit het oog te verliezen. Met haar werk weet zij bruggen te slaan tussen het intieme en het universele, tussen het persoonlijke verhaal en collectieve thema’s.
In de serie New Mothers legde Rineke Dijkstra kersverse moeders vast, kort na de bevalling, naakt en met hun pasgeboren kind in de armen. Gepubliceerd in Vrij Nederland, oogstten deze foto’s veel aandacht. De vrouwen staan rechtop, zichtbaar uitgeput maar trots en intens, terwijl ze in de camera kijken. Met haar kenmerkende frontale camerastandpunt en neutrale achtergrond creëert Dijkstra portretten die zowel scherp als kwetsbaar zijn. Eén beeld toont een straaltje bloed langs het been van een moeder, een subtiel maar aangrijpend detail dat de rauwe intensiteit van het moment blootlegt.
In Portugal fotografeerde Dijkstra stierenvechters onmiddellijk na hun gevecht, met sporen van bloed en vermoeidheid nog zichtbaar op hun gezicht. Eén van haar bekendste portretten uit deze reeks toont een stierenvechter van dichtbij, met een wondje naast zijn neus en een bloedveeg op de witte kraag van zijn hemd, poserend voor een lichtgroene muur. In zacht licht, zonder harde schaduwen, ontstaat een ingetogen contrast tussen de man en het brute karakter van de corrida. Ontroering en kwetsbaarheid worden tastbaar, vergelijkbaar met de jonge moeders die Dijkstra fotografeerde na hun bevalling: in beide series legt ze niet het incident zelf vast, maar wat het moment op een dieper niveau teweegbrengt.
Diane Arbus en August Sander
Rineke Dijkstra’s oeuvre balanceert op de grens tussen het individuele en het archetypische, waardoor haar portretten een bijna mythologische dimensie krijgen. Hoewel de geportretteerden vaak een naam dragen, overstijgen zij hun persoonlijke verhalen en worden zij een integraal onderdeel van een groter, collectief geheel. Deze opmerkelijke gevoeligheid voor zowel het menselijke als het algemene plaatst Dijkstra in een traditie die haar verbindt met Diane Arbus en August Sander.
In 1994 ontmoette fotograaf Rineke Dijkstra de zesjarige Almerisa in een asielzoekerscentrum in Leiden. Sindsdien heeft ze elke één à twee jaar een portret van Almerisa gemaakt, in totaal zestien foto's, die de transformatie van een Bosnisch meisje naar een volwassen vrouw vastleggen. Niet alleen Almerisa en haar kleding veranderen, maar ook de omgeving: elke foto is genomen in het huis waar ze op dat moment woont. Almerisa beschouwt de stoelen waarop ze zit als een belangrijke representatie van haar leven. Van een wiebelige plastic stoel naar een comfortabele leren stoel. In elke afbeelding staat ze centraal, zittend in een neutrale ruimte. De foto's tonen haar groei van een verlegen Bosnisch meisje naar een jonge vrouw die zich aanpast aan de Nederlandse cultuur, inclusief het aannemen van merkkleding en make-up. De serie documenteert haar aanpassing en zoektocht naar identiteit. In de meest recente afbeelding zit Almerisa zelfverzekerd als volwassene met haar kind op schoot, waarmee de cyclus van het leven opnieuw begint.
Diane Arbus, met haar scherpe blik, confronteerde de mensheid met haar eigen ongemak en daarmee de schaduwzijden van het bestaan. Daarentegen creëerde August Sander typologieën die niet alleen individuen, maar ook de bredere samenleving weerspiegelden, waarbij hij de complexiteit van menselijke ervaringen documenteerde. Dijkstra’s benadering beweegt zich tussen deze twee uitersten; haar werk laat universele ervaringen zien en biedt de kijker de gelegenheid om stil te staan bij die momenten die het leven van een individu kleur geven.
Onschuld van de jeugd
In de serene Berlijnse Tiergarten poseren twee meisjes met een charmante onschuld bij een boom. Het eerste meisje, gekleed in een bleek jurkje, houdt een pakje vast en staart er nieuwsgierig naar, terwijl haar metgezellin stijfjes met strakke lippen poseert, haar handjes naast zich, gericht op de camera. Deze foto uit 1998, illustreert haar aanpak in de fotografie. Dijkstra legt de essentie van het moment vast, waarbij de nadruk ligt op het gebaar van de meisjes in plaats van op de pose. De theatrale, bosachtige omgeving versterkt dit effect en nodigt de kijker uit om dieper te kijken. De beelden roepen herkenning op en reflecteren op de spanning tussen kindertijd en volwassenheid, evenals tussen speelsheid en serieuze overpeinzing.
Dijkstra’s werk is een verkenning van de belevingswereld van jongeren, een fenomeen dat haar kunst zowel fascinerend als ontroerend maakt. Door haar lens onthult ze niet alleen de uiterlijke verschijning van haar subjecten, maar legt ze ook de gelaagdheid van hun innerlijke leven bloot, met al zijn kwetsbaarheid en tegenstrijdigheid. Haar beelden fungeren als een uitnodiging voor de kijker om stil te staan bij de complexe en vaak ongrijpbare aard van het mens-zijn, waarin de onschuld van de jeugd in schril contrast staat met de uitdagingen van groei en zelfontdekking.
Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.
