Andres Serrano (1950, New York) is een kunstenaar die al decennialang mensen laat reflecteren, soms met een frons, vaak met bewondering.
Subtiel ongemak
Zijn werk balanceert tussen schoonheid en provocatie, tussen religieuze symboliek en taboes uit het dagelijks leven. Voor Serrano is de camera geen doel op zich, maar een middel om ideeën en verhalen zichtbaar te maken. Zijn beelden zijn groot, kleurrijk, scherp van contrast en altijd doordrenkt met een subtiel ongemak dat de toeschouwer prikkelt. Zijn projecten met lichaamsvloeistoffen, zoals bloed, melk, sperma en urine, laat de verbeelding spreken door een menselijke aanwezigheid. Het stelt vragen over geloof, macht, menselijke waardigheid en de rol van kunst, en nodigt de kijker uit te reflecteren.
In ‘Milk/Blood’ (1986) presenteert hij een beeld met twee vlakken, strak verdeeld in wit en rood. De titel verklapt zijn geheim, melk en bloed, en maakt meteen duidelijk dat zijn titels onmisbaar zijn want ze vormen de sleutel tot het beeld. In de jaren tachtig werkte Serrano vaker met lichaamsvloeistoffen. Niet om te shockeren, maar om er abstracte composities mee te creëren. Het platte vlak en de felle kleuren verwijzen naar Mondriaan en De Stijl.
Piss Christ
Zijn beroemdste werk, Piss Christ (1987), een kruisbeeld ondergedompeld in urine, veroorzaakte wereldwijd opschudding en laat zien waar zijn werk om draait. Het heilige ontmoet het alledaagse, het vertrouwde wordt geconfronteerd met taboe.
We zien hier een dromerig en sfeervol beeld van een crucifix, die harmonieus lijkt te zweven ergens ver in het universum. Maar hier is iets anders aan de hand dan je misschien verwacht. Andres Serrano maakte deze foto in 1987 van een plastic kruisbeeldje in zijn eigen urine en noemde het Piss Christ. Serrano houdt ons met dit werk een spiegel voor en stelt hiermee de vraag over religie. Hij ontving een subsidie voor een reizende tentoonstelling voor de serie waar deze foto deel van uitmaakte. Een storm van kritiek brak los, die zo hoog oplaaide dat tot in de Amerikaanse senaat, de foto werd verscheurd. In 1997 werd de foto in Australië beschadigd, in 2007 door neo-Nazi's in Zweden vernield en in 2011 in Frankrijk door katholieken kapot gemaakt.
Klassiek schildersportret
Serrano onderzoekt thema’s die vaak als taboe gelden zoals seks, geweld, armoede en de dood. Hij behandelt zijn onderwerpen met de aandacht en precisie van een klassiek schilderportret. Figuren aan de rand van de samenleving krijgen zo een plek binnen de traditie van de klassieke kunst, en de kijker wordt gedwongen opnieuw te kijken.
In Nomads (1990) mixt Serrano de grenzen van documentaire en portretfotografie door daklozen in New York op bijzondere wijze in beeld te brengen. Een ingreep die doet denken aan ‘In the American West’ van Richard Avedon en ‘Hustlers’ van Philip-Lorca diCorcia. Serrano bouwt een studio in de metro, met achtergronddoek, flitslicht en een opstelling alsof je in een atelier staat, maar dan met mensen die normaliter niet in studioportretten verschijnen. Hierdoor krijgen zij een zichtbaarheid en waardigheid die hun vaak wordt ontzegd. De beelden zijn esthetisch, maar het onderwerp confronteert ons met maatschappelijke ongemakken: dakloosheid, marginaliteit, anonimiteit. Daarnaast speelt het idee dat iedereen een gezicht verdient, een centrale rol. Nomads nodigt uit om stil te staan bij wie we zijn, wie we mogelijk negeren, en hoe fotografie mensen nú zichtbaar kan maken.
De hoods en rokken in de serie ‘The Klan’ (1990) zijn dramatisch uitgelicht en roepen angst, nieuwsgierigheid én afkeer op. We zien geen individuen, maar een machtssymbool. Serrano laat het masker spreken en de persoon vervaagt zodat het symbool luid en duidelijk naar voren komt. Het project is een spiegel van onze visuele cultuur. Hoe construeren we macht, angst en identiteit via beeld. Doordat hij elementen gebruikt uit de schilderkunst zoals licht, compositie, en textuur, dwingt Serrano niet alleen tot kijken, maar tot nadenken. Deze combinatie van esthetiek én inhoud, maakt dat The Klan blijft hangen.
Schurende inhoud
Zijn beelden verwijzen naar kunstgeschiedenis, van weelderige barok tot de strakke abstracties van De Stijl en expressief expressionisme. Op het eerste gezicht zijn ze visueel aantrekkelijk, maar tegelijk dragen ze een schurende inhoud. Die balans tussen schoonheid en betekenis maakt zijn werk fascinerend en relevant.
‘The Morgue’ (1992) is een serie die de kijker recht in de ogen van de dood laat kijken. en doet denken aan 'What Remains' van Sally Mann. Serrano toont fragmenten van lichamen in een mortuarium zoals een hand, een wond, een stuk huid, tegen een zwarte achtergrond. Hierdoor ontstaat een bijna serene, schilderachtige kwaliteit die tegelijk indringend en confronterend is. De kleuren zijn rijk, de composities zorgvuldig en de esthetiek verwijst naar schilderkunst. Toch is de inhoud rauw: sterfelijkheid, vergankelijkheid, kwetsbaarheid. Door namen en identiteiten weg te laten, worden de lichamen universeel. Iedereen kan zich in deze stille getuigenissen herkennen. De titels, zoals Fatal Meningitis of Rat Poison Suicide, voegen een extra laag betekenis toe: ze vertellen niet alleen hoe iemand stierf, maar leggen ook de menselijke verhalen bloot achter het beeld.
Wat zegt een beeldje, een reclame of een souvenir over de tijd waarin het is gemaakt? In Infamous (2019) legt Serrano de verborgen boodschappen van objecten bloot door zijn lens te richten op racistische beeldjes, schilderijen en souvenirs die hij verzamelde uit de Amerikaanse folklore en popcultuur. Deze objecten, vaak achteloos gemaakt en verspreid, ademen een verleden van stereotypen en onderdrukking. Serrano haalt ze uit hun context om ze in een serieuze, bijna museale setting te fotograferen. Hierdoor krijgen de ogenschijnlijk onschuldige objecten een verontrustende lading. Zo worden we geconfronteerd met de banaliteit van vooroordelen, hoe discriminatie niet enkel in extremen bestaat, maar ook in alledaagse objecten en gewoontes.
Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.
