John Stezaker

John Stezaker (Worcester, 1949) behoort tot de markantste stemmen in de hedendaagse fotocollage kunst. 

Oude foto's en filmbeelden worden samengevoegd tot iets dat in eerste instantie vertrouwd lijkt, maar bij beter kijken juist vragen oproept. Met een scalpel snijdt Stezaker bestaande beelden uit en voegt ze samen tot iets nieuws; verstild, vervreemdend met sporen van herinnering en herkenning.

Stezaker speelt eind jaren ’70 in zijn werk met tegenstellingen zoals groot en klein, buiten en binnen, publiek en persoonlijk. Een goed voorbeeld daarvan is zijn combinatie van ansichtkaarten met weidse landschappen en filmstills. Deze keuzes maakt hij niet zomaar. Ansichtkaarten laten precies zien wat mechanische reproductie met onze blik heeft gedaan. Een monumentale plek wordt teruggebracht tot een klein kaartje dat in miljoenenvoud bestaat. Toch wordt het iets persoonlijks zodra iemand er iets op schrijft. Film doet eigenlijk het tegenovergestelde: het vergroot gewone momenten tot iets groots en indrukwekkends op het witte doek. Het werk van Stezaker lijkt te draaien om dat spel tussen het alledaagse en het monumentale. In zijn collages komen die werelden samen, waardoor er iets magisch ontstaat: beelden die tegelijk herkenbaar en vervreemdend zijn. 

Hij studeerde aan de School of Fine Art in Londen en maakte aanvankelijk deel uit van de conceptuele kunstscene. Al snel voelde hij zich een buitenstaander en vanaf de jaren zeventig zocht hij zijn eigen pad, weg van woorden, richting beelden. Niet zelf gemaakt, maar gevonden. Op markten, in tweedehandswinkels en archieven zocht hij naar fragmenten uit de wereld van Hollywood, populaire tijdschriften en ansichtkaarten. Deze stille overblijfselen van een collectief geheugen vormen sindsdien het hart van zijn oeuvre, dat moeiteloos zou kunnen aansluiten bij de geest van de Pictures Generation.

John Stezakers werk balanceert op het snijvlak van abstractie en figuratief, een intrigerend spanningsveld. In zijn ‘Inserts’-serie uit de jaren ’80 zweven schermen voor én achter het beeld, wat een raadselachtige gelaagdheid oproept. Het lijkt of hij speelt met verbanden en betekenissen, en vooral vragen oproept. De kracht van zijn collages zit in de verstoring, in het onvermogen om het beeld in zijn betekenis te willen vatten. Het werk roept herinneringen, gezichten en scènes op, om ze vervolgens weer uit te wissen. Het ware verhaal speelt zich af waar betekenis ontbreekt en verbeelding begint.

In Stezakers handen worden portretten van filmsterren, vergeten acteurs en onbekende gezichten getransformeerd tot raadselachtige figuren. Soms knipt hij een gezicht precies doormidden en voegt hij het samen met een ander. Dan schuift hij een ansichtkaart over een portret heen, zodat een landschap de contouren van een persoon overneemt. De grens tussen identiteit en omgeving vervaagt. Wat overblijft is een beeld dat tegelijk spreekt én zwijgt. Een visueel raadsel, dat uitnodigt tot traag kijken.

De Mask-serie (vanaf beginjaren 2000) vervormt gezichten van filmsterren door ze te bedekken met landschappen of objecten. Dit creëert een intrigerende spanning tussen herkenning en vervreemding, waarbij identiteit vervaagt en nieuwe betekenissen ontstaan. Stezaker speelt met de grenzen van het zichtbare en onzichtbare, waardoor de kijker gedwongen wordt verder te kijken dan de oppervlakkige afbeelding. Het gebruik van gevonden beelden en handmatige bewerking geeft de collages een ambachtelijke, authentieke uitstraling, wat bijdraagt aan hun psychologische en visuele kracht. 

Portretten van filmsterren worden samengevoegd tot nieuwe gezichten die laten zien dat identiteit niet altijd even duidelijk is. Het zijn geen karikaturen maar subtiele botsingen van tijd, geheugen en verlangen. Stezaker zelf noemt zijn ingrepen “destructief én een daad van toewijding”. Hoewel zijn techniek handmatig en eenvoudig is, schuilt de kracht van zijn werk in de zorgvuldigheid ervan. In een tijd waarin digitale beeldbewerking alles gladstrijkt, laat Stezaker juist de breuklijnen zien, de snedes, de overlappingen, de zichtbare hand van de maker. Zijn collages ademen een gevoeligheid en herinneren aan een langzamere, poëtische manier van kijken.

De Marriage-serie (vanaf 2006) voegt klassieke filmportretten samen tot hybride gezichten die zowel vertrouwd als vervreemdend aanvoelen. Door twee profielen nauwkeurig over elkaar te leggen, ontstaan nieuwe identiteiten die de grenzen tussen mannelijk en vrouwelijk vervagen. Deze collages spelen subtiel met onze verwachtingen rond schoonheid en herkenning. Stezaker raakt hiermee aan diepere thema’s als verlangen, geheugen en de ongrijpbaarheid van het zelf. 

Met zijn werk heeft hij talloze kunstenaars beïnvloed, waaronder Damien Hirst en Tracey Emin. Toch bleef Stezaker altijd een onafhankelijke denker en meer een onderzoeker dan provocateur. Zijn fascinatie voor het ‘gevonden beeld’ is geen nostalgie, maar een filosofische zoektocht: hoe verhouden we ons tot beelden die ooit iets betekenden, en nu op een wijze opnieuw bekeken willen worden?

Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.