Jeff Wall

"De enige manier om in de geest van de moderne kunst te blijven, is te experimenteren met jouw relatie tot de traditionele kunst"  Jeff Wall.  

Jeff Wall is een Canadese fotograaf en kunsthistoricus die de grenzen van kunst onderzoekt en uitdaagt. Sinds de late jaren ’70 maakt hij grote foto’s die zowel doen denken aan klassieke schilderijen als aan reclame en film. Zijn werk combineert traditie en moderniteit en stelt tegelijk vragen over wat kunst eigenlijk is.

‘The Destroyed Room’ (1978) brengt fotografie en schilderkunst op een unieke manier samen. De compositie is geïnspireerd op 'De dood van Sardanapalus' (1827) van Eugène Delacroix, een dramatisch schilderij vol chaos en vernietiging. Wall vertaalt die energie naar een hedendaags tafereel: een kamer waar matrassen, kleding en meubels in wanorde liggen, alsof er net een gewelddadige uitbarsting heeft plaatsgevonden. De foto is zorgvuldig geënsceneerd, wat de grens tussen realiteit en fictie vervaagt. De verzadigde rode tinten en dramatische verlichting versterken het emotionele effect. Door een schilderachtige benadering te combineren met fotografie, speelt Wall met de verwachtingen van de kijker: is dit een spontane momentopname of een zorgvuldig opgebouwd kunstwerk? 

Conceptuele kunst en appropriation art

Walls vroege werk ademt de geest van conceptuele kunst en appropriation art (wanneer een kunstenaar zich andermans werk toe-eigent door het te reproduceren), door de conventies van de kunstwereld te onderzoeken en elementen te lenen van buiten de vertrouwde kaders. In zijn grote, fel verlichte foto's combineert hij tegenstellingen zoals nep en echt, gemaakt en spontaan. Zijn beelden lijken op stilgezette scènes uit een verhaal of momenten die hij ooit zag, las of hoorde, maar die hij op zijn eigen manier opnieuw creëert.

‘Picture for Women’ (1979) is een kritische enscenering van de relatie tussen de fotograaf, het model en de toeschouwer. Het beeld verwijst direct naar ‘Un bar aux Folies Bergère (1882) van Édouard Manet, waarin een barmeisje zowel een object van observatie, als een spiegel voor de kijker wordt. In Walls foto zien we een vrouw en Wall zelf, samen met de camera in het midden van het beeld. De vrouw kijkt in de lens, maar haar blik lijkt afstandelijk, terwijl Wall haar vanuit de zijlijn observeert. De camera fungeert als een barrière tussen hen en reflecteert de toeschouwer, waardoor de kijker zich bewust wordt van zijn eigen rol in de dynamiek van kijken en bekeken worden. Met deze opstelling onderzoekt Wall hoe vrouwen in kunstgeschiedenis vaak als passieve objecten worden afgebeeld en stelt hij vragen over macht, voyeurisme en de aard van fotografie zelf.

Zorgvuldig geënsceneerd

Elke scène wordt zorgvuldig geënsceneerd, tot in de kleinste details ontworpen om een schijnbaar toevallig moment op te roepen. Ironisch genoeg voelen deze zorgvuldig geënsceneerde beelden juist spontaan en oprecht aan. Een gewone foto legt een kort moment vast, maar Walls foto’s laten zien hoeveel tijd en werk erin zit, al verbergt hij dat zorgvuldig achter de schijn van moeiteloosheid.  Zijn beelden doen denken aan het werk van Philip-Lorca diCorcia vanwege een onderliggende psychologische gelaagdheid en cinematografische karakter van hun werk. Beiden delen een fascinatie voor het alledaagse en de menselijke conditie, en werken op de grens tussen documentaire en fictie, waarbij ze  beelden creëren die spontaan lijken maar in werkelijkheid zijn gemanipuleerd of in diCorcia’s geval zijn aangestuurd, zoals zijn Hustlers (1990-1992), waarin hij straatfotografie vermengt met gestileerde, geënsceneerde elementen.

"Milk" (1984) transformeert een alledaags moment in een zorgvuldig geënsceneerd tafereel. De foto toont een man die een beker melk uitgiet, terwijl de vloeistof in een perfecte boog door de lucht spat. Wat deze foto intrigerend maakt, is hoe iets eenvoudigs als gemorste melk een gevoel van dramatiek en symboliek krijgt. De beweging lijkt bevroren in de tijd, waardoor de kijker zich afvraagt: is dit een moment van woede, ongeluk of simpelweg een toevallige handeling? De lichte achtergrond en de contrastrijke compositie doen denken aan klassieke schilderkunst, terwijl de banale handeling het beeld stevig in de hedendaagse realiteit plaatst. Door de grens tussen het toevallige en het geënsceneerde te vervagen, speelt Wall met de verwachtingen van de kijker en onderzoekt hij de narratieve kracht van fotografie.

Van Delacroix tot Manet

Zijn werk knipoogt naar de grote namen van de klassieke schilderkunst, van Delacroix tot Manet, en draagt daarmee een historisch bewustzijn in zich. Maar waar de moderne avant-garde zich vaak afzette tegen de verhevenheid van de schilderkunst, kiest Wall een andere route; hij grijpt naar hedendaagse scènes en objecten, maar componeert ze met een picturale finesse die echo’s oproept van klassieke meesterwerken.

'After Invisible Man'by Ralph Ellison, the Prologue’ (1999-2000) vertaalt een literair werk naar een zorgvuldig geënsceneerd fotografisch tableau. De foto is gebaseerd op de openingsscène van Ralph Ellisons roman Invisible Man (1952), waarin de hoofdpersoon, een donker getinte man die zich onzichtbaar voelt voor de maatschappij, in een ondergrondse kamer leeft, verlicht door honderden gloeilampen. Wall reconstrueert deze ruimte met  oog voor detail: de kamer is chaotisch gevuld met meubels, boeken en lampen, die een bijna hallucinerend lichteffect creëren. Dit geeft de scène een magisch-realistisch karakter, terwijl het thema van isolatie en identiteit op een intense manier wordt verbeeld. Wat deze foto bijzonder maakt, is hoe Wall niet alleen een literaire scène visualiseert, maar ook de sociale en filosofische thema’s van het boek versterkt. Hij laat zien hoe fotografie, net als literatuur, diepe maatschappelijke en persoonlijke vragen kan oproepen.

Associaties  met het alledaagse

Misschien wel het meest intrigerend is hoe hij de intimiteit van fotografie uitdaagt. Geen kleine, persoonlijke afdrukken, maar grootse beelden, gepresenteerd in lichtbakken die de kijker omhullen met hun helderheid. De schaal en intensiteit van zijn foto’s roepen associaties op met de alledaagse visuele prikkels van de stad, van verlichte bushaltes tot imposante billboards, maar nodigen tegelijkertijd uit tot reflectie. Ze dwingen ons stil te staan bij wat we zien en hoe we kijken, en confronteren ons met de vraag: hoe echt is een beeld, en hoe waar is een moment?

Walls foto ‘Listener’ (2015) toont een groep van zes mannen in een kale, stoffige buitenruimte. In het midden knielt een bleke, bebaarde man zonder shirt op de grond. Hij houdt zijn hoofd schuin, zijn oor gericht op een man die boven hem staat en iets tegen hem lijkt te zeggen. Aan weerszijden zweven andere mannen, gedeeltelijk afgesneden door het frame, waardoor alleen delen van hun lichamen zichtbaar zijn. De harde zon werpt scherpe schaduwen, wat de scène extra intens maakt. Hoewel het beeld helder is, roept het een onprettig gevoel op. Wie zijn deze mannen? Waarom zit er een op de grond, ingesloten door de rest? Wall omschrijft het als een herkenbaar mediabeeld: iemand gevangen genomen en overgeleverd aan een groep. Dit roept angst en speculatie op. Zoals vaker in zijn werk lijkt de foto spontaan, maar is hij zorgvuldig geënsceneerd om de kijker te intrigeren en vast te houden.

Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.