Henri Cartier-Bresson

Henri Cartier-Bresson was niet zomaar een fotograaf; hij was een visionair die de fotojournalistiek naar een hoger niveau tilde. 

Het beslissende moment

Zijn werk omvatte een breed scala aan fotografische genres, van levendige straattaferelen tot intieme portretten van invloedrijke figuren. Met een scherp oog voor compositie en timing wist hij als geen ander de magie van spontane momenten te vangen, een gave die hij zelf omschreef als 'het beslissende moment’.

‘Derrière la Gare Saint-Lazare’ (1932), ook bekend als ‘Place de l'Europe’, is een van Cartier-Bressons meest bekende foto's. De opname toont een man die over een overstroomde plek in Parijs springt, precies op het moment voordat zijn hak het water raakt. Dit moment van bevroren beweging creëert een dynamische spanning en belichaamt zijn concept van het beslissende moment. De compositie van de foto is sterk opgebouwd. De reflectie in het water, de dansposter op de achtergrond en de stedelijke omgeving creëren een spel van lijnen en vormen. De poster, met een sierlijke danseres, contrasteert subtiel met de stijve beweging van de springer. Dit versterkt het idee van beweging in een stilstaand beeld. De foto symboliseert de snelheid en moderniteit van het Europa van die tijd. Dankzij verbeterde cameratechnologie kon Cartier-Bresson deze spontane scène vastleggen.

André Kerstész en de Leica  35mm-camera

Geïnspireerd door André Kertész was Cartier-Bresson een van de eerste gebruikers van de Leica  35mm-camera. Daarnaast was hij een purist: hij geloofde dat de essentie van een moment alleen in zijn puurste vorm kon worden vastgelegd, zonder manipulatie in de donkere kamer. Om onopvallend te werk te gaan, wikkelde hij zijn Leica in zwarte tape en bewoog hij zich als een moderne flâneur door de straten, altijd zoekend, altijd observerend, op jacht naar betekenisvolle beelden die verhalen vertelden zonder woorden.

De foto Hyères (1932) is gemaakt in het zuiden van Frankrijk. Vanaf een trap keek Cartier-Bresson naar beneden en zag een fietser net op het juiste moment door een bocht rijden. De ronde vorm van de trapleuning leidt je blik naar de straat, precies naar waar de fietser in beeld komt. Deze foto laat goed zien hoe belangrijk vorm en moment voor Cartier-Bresson waren. Hij hield van lijnen, bochten en symmetrie. Dat leerde hij van zijn kunstleraar, die schilderde in de stijl van het kubisme.  De opname lijkt spontaan, maar is tegelijk heel doordacht. Alles valt op z’n plek. Hij maakte deze foto tijdens een vakantie, terwijl hij door de stad liep en rustig een mooi uitkijkpunt koos en wachtte op dat ene perfecte moment.

Deze foto (1933) toont een groep kinderen die onbezorgd spelen tussen het puin in Sevilla, Spanje. Ze bewegen zich vrij in een omgeving die allesbehalve kindvriendelijk is. De afbrokkelende muur waar ze doorheen zichtbaar zijn, fungeert als een natuurlijk kader. Dit element, waarbij de ruïnes een venster vormen naar een onontdekte wereld, onderstreept Cartier-Bressons gevoel voor context. De spontaniteit van de scène wordt versterkt door het feit dat de kinderen zich niet bewust zijn van de camera. Cartier-Bresson vermomde zijn Leica met zwarte verf om niet op te vallen, waardoor hij ongestoord kon observeren. 

‘Juvisy’ (1938) toont twee stellen die genieten van een zomerse picknick aan de oevers van de Marne, een tafereel dat doet denken aan impressionistische schilderijen. Misschien hebben ze het erover wat er zou gebeuren als ze met z’n allen in het bootje zouden stappen. Op het moment dat Cartier-Bresson Juvisy maakte, was er in Frankrijk een sterke arbeidersbeweging die streed voor meer vakantiedagen. Hij werd door de krant Ce Soir op pad gestuurd om dit vast te leggen. Hoewel deze foto nooit werd gepubliceerd, wordt hij nu gezien als een bijna perfecte balans tussen kunst, documentairefotografie en maatschappelijke observatie.

Magnum Photos

Zijn invloed op de fotojournalistiek was diepgaand. Samen met Robert Capa, George Rodger en David Seymour richtte hij Magnum Photos op, een coöperatieve organisatie voor fotografen, die tijdschriften wereldwijd vernieuwende fotoreportages boden. Zijn reislust bracht hem naar enkele van de meest gedenkwaardige momenten in de moderne geschiedenis, van de bevrijding van Parijs tot de dood van Mahatma Gandhi. Overal waar hij kwam, wist hij niet alleen de gebeurtenis, maar ook de menselijke ziel erachter te vatten.

De foto bij Birla House (1948) in India laat een indrukwekkend moment zien. Premier Nehru vertelt net aan de mensen dat Mahatma Gandhi is overleden. Je ziet duidelijk de schok op zijn gezicht. Het lukt Cartier-Bresson om het moment krachtig vast te leggen zonder flitser. Het licht valt precies zo dat de randen van Nehru’s hoofd oplichten, terwijl zijn gezicht in de schaduw blijft. Ook de Britse officier naast hem is op een vergelijkbare manier belicht. De verschillende lichtbronnen geven de foto een rommelige, maar gevoelige sfeer die past bij de verwarring van dat moment. Cartier-Bresson besefte hoe belangrijk dit moment was: de dood van Gandhi én de onafhankelijkheid van India. Zijn foto is niet alleen een historisch document, maar ook een emotioneel portret. Hij was zelfs een van de laatsten die Gandhi sprak voor zijn dood.

Naast zijn fotografie was Cartier-Bresson een begaafd filmmaker. Zijn samenwerking met Jean Renoir scherpte zijn visuele intuïtie verder aan en voedde zijn vermogen om de essentie van een scène te vatten. Zijn passie voor schilderkunst, ontstaan tijdens zijn studie bij de kubistische kunstenaar André Lhote, beïnvloedde zijn fotografie aanzienlijk. Hij zag fotografie niet alleen als documentatie, maar ook als een poëtische synthese van licht, vorm en emotie, een brug tussen schilderkunst en de realiteit van het moment.

In 1948-’49 reisde Cartier-Bresson naar Shanghai, China, om de chaos vast te leggen tijdens een moeilijke overgangsperiode. China maakte toen een grote verandering door: de macht verschoof van de Nationale Partij (de Kuomintang) naar de Communistische Partij van Mao Zedong. De economie stortte in, en het papiergeld werd bijna waardeloos. Om paniek te voorkomen, besloot de regering 40 gram goud per persoon uit te delen. Op de foto zie je een grote groep mensen dicht op elkaar gepropt in de rij staan, in de hoop hun goud nog snel te verkopen. De spanning en wanhoop zijn duidelijk zichtbaar. Hoewel je maar een deel van de menigte ziet, voel je de drukte en de angst. De foto laat niet alleen een historisch moment zien, maar ook de emoties van gewone mensen. Het beeld laat een boeiende compositie met een menselijk en meelevend perspectief zien. 

Manier van kijken

Zijn boek Images à la Sauvette (1952), internationaal bekend als The Decisive Moment, vat zijn fotografische filosofie samen: dat ene vluchtige ogenblik waarin alles samenkomt, compositie, beweging, emotie. Dit idee was meer dan een techniek; het was een manier van kijken, van in het leven staan. Hij observeerde de wereld met een zeldzame helderheid en geduld, wachtend op dat ene moment dat alles vertelde zonder woorden. In zijn lange carrière doorkruiste Cartier-Bresson de wereld en legde hij de menselijke ervaring vast in al haar facetten. Van India tot Cuba en van Rusland tot Mexico, zijn foto's dienden als vensters naar verschillende culturen en tijdsperiodes. Zelfs in 1968, te midden van de studentenopstanden in Parijs, werkte hij met een haast meditatieve precisie: slechts enkele opnames per uur, maar elk beeld was sterk.

De foto's tijdens de studentenopstand in Parijs vallen op door hun kalme, observerende toon te midden van een chaotische en gewelddadige periode. In plaats van de dramatische confrontaties tussen studenten en politie te benadrukken, koos Cartier-Bresson ervoor om de menselijkheid van het moment vast te leggen. Hij focuste op gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal en stille interacties tussen mensen, studenten, arbeiders en voorbijgangers, en vatte zo de emotionele sfeer van de opstand. Zijn foto's tonen eerder reflectie dan sensatie. Met zijn kenmerkende gevoel voor compositie en timing wist hij precies het juiste moment te kiezen waarin beweging en gevoel samenkwamen. Zo ontstonden beelden die niet alleen het historische moment documenteerden, maar ook iets universeels uitdrukten over idealisme, strijd en hoop. Zijn benadering gaf de gebeurtenissen een diepgang die verder ging dan puur journalistieke registratie.

Tekenen en de Leica

Later in zijn leven trok hij zich geleidelijk terug uit de fotografie en keerde hij terug naar zijn eerste liefde: tekenen. Zijn Leica, ooit zijn trouwe metgezel, maakte plaats voor schetsblokken en potloden. Toch bleef zijn invloed voelbaar, een bron van inspiratie voor generaties fotografen. Cartier-Bresson zag fotografie niet alleen als een medium, maar als een filosofie: een manier om de echte, menselijke wereld vast te leggen in een tijdperk dat steeds synthetischer werd. Zijn werk is een tijdloos bewijs van hoe kunst en documentaire fotografie elkaar kunnen versterken.

Wil je meer weten over inhoudelijke fotografie? Lees onze blogs, download ons E-book of schrijf je in bij ons BEELDlab. Ben je klaar voor de echte cursus? In september starten we weer op.